آیات زیادى در قرآن مجید وجود داردکه به صورت غیر مستقیم مربوط به شخصیت و امامت حضرت على(ع) و خاندان کریم آن حضرت(ع) مى‏باشد، و ما به عنوان نمونه تعدادى از این آیات را براى شما ارسال مى‏کنیم و از آن جا که زمان پاسخ گویى ما در این واحد کوتاه بوده و باید به پاسخ سؤلات دیگران نیز بپردازیم، منابعى را به شما معرفى نموده، تا خود شما هم به آن‏ها مراجعه نموده و بهره و نتیجه‏گیرى نهایى را به دست آورید. همان طور که مى‏دانید آیاتى که در زمینه امامت خاصه وارد شده است، به دو بخش تقسیم مى‏گردد:
1 - آیاتى که به طور مستقیم، مسئله امامت را مورد توجه قرار مى‏دهد و به وضوح از آن بحث مى‏کند.
2 - آیاتى که به طور غیر مستقیم از این مسئله بحث مى‏کند.
گر چه آیات قرآن در هر دو قسمت فروان است، ولى آیاتى که روشن‏تر در هر دو بخش نازل شده را گزینش نموده و نخست به سراغ آیات زیر مى‏رویم (البته براى جلوگیرى از طولانى شدن مطلب، ترجمه آیات را به قرآن مراجعه کنید):
1 - آیه تبلیغ: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلّغت رسالته، و اللَّه یعصمک من الناس، ان اللَّه لا یهدى القوم الکافرین».(1)
2 - آیه ولایت: «انّما ولیکم اللَّه و رسوله و الّذین امنو الّذین یقیمون الصّلوة و یؤتون الزّکاة و هم راکعون».(2)
3 - آیه اولى الامر: «یا ایها الّذین آمنوا اطیعوا اللَّه و اطیعوا الرّسول و اولى الامر منکم».(3)
4 - آیه صادقین: «یا ایها الّذین آمنوا اتقوا اللَّه و کونوا مع الصّادقین».(4)
5 - آیه قربى: «قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فى القربى». (5)
بخش دوم: آیات فضائل حضرت على(ع):
در این بخش به سراغ آیاتى از قرآن مجید مى‏رویم که مستقیماً مسئله خلافت و ولایت را بازگو نمیکند، ولى فضیلتى بزرگ از حضرت على(ع) را در بر گرفته و در مجموع نشان مى‏دهد که حساب على(ع) از دیگران کاملاً جدا است:
1 - آیه مباهله: «فمن حاجک فیه من بعد ما جائک من العلم فقل تعالوا ندع ابنائناو ابنائکم و نسائنا و نسائکم و أنفسنا و انفسکم ثمّ نبتهل فنجعل لعنة اللَّه على الکاذبین». (6)
2 - آیه خیر البریّه: «انّ الّذین آمنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خیر البریّه».(7)
3 - آیه لیلة البیت: «و من الناس من یشرى نفسه ابتغاء مرضات اللَّه و اللَّه رؤوف بالعباد». (8)
4 - آیه حکمت: «یؤتى الحکمة من یشاء و من یؤت الحکمة فقد اوتى خیراً کثیراً و ما یذکّر الاّ اولوا الباب».(9)
5 - آیات سوره هل أتى(انسان): «هل أتى على الانسان حین من الدّهر لم یکن شیئاً مذکوراً».(10)
مخصوصاً آیات هفتم تا دهم این سوره، و تا آخر سوره انسان که انشاء اللَّه مراجعه مى‏فرمایید.
6 - آیات آغاز سوره برائت: آیات آغاز سوره برائت که درباره اعلان جنگ به مشرکان پیمان شکن نازل شده، و تقریباً تمام مفسران و مورّخان اتّفاق نظر دارند که در سال نهم هجرى هنگامى که این آیات نازل شد و پیمان‏هاى این گروه از مشرکان رانقض کرد، پیامبر(ص)، ابوبکر را براى ابلاغ این فرمان انتخاب نمود تا به هنگام حجّ در مکه آن را براى عموم مردم بخواند، ولى چیزى نگذشت که آیات را از او گرفت و به على(ع) داد و آن حضرت را مأمور ابلاغ آن کرد تا در مراسم حجّ به تمام اهل مکّه ابلاغ کند و او چنین کرد.
«وقتى ابوبکر سوال مى‏کند آیا چیزى بر ضدّ من نازل شده که من نباید سوره را ابلاغ کنم؟ پیامبر(ص) مى‏فرماید: «اُمرتُ ان لا یبلّغه الاّ انا او رجلٌ منّى؛ من مأمور شده‏ام که این سوره(برائت) را ابلاغ نکند مگر من یا مردى که از من است».(11)
7 - آیه سقایة الحاجّ: مى‏فرماید: «أجعلتم سقایة الحاجّ و عمارة المسجد الحرام کمن آمن باللَّه و الیوم الاخر و جاهد فى سبیل اللَّه لا یستوون عند اللَّه و اللَّه یهدى القوم الظّالمین».(12)
8 - آیه صالح المؤمنین: «و ان تظاهرا علیه فن اللَّه هو مولاه و جبریل و صالح المؤمنین والملائکه بعد ذلک ظهیر».(13) بعضى از همسران پیامبر(ص) را که تخلفى کرده بودند، مخاطب این آیه ساخت.
9 - آیه وزارت: از زبان حضرت موسى(ع) مى‏خوانیم: «واجعل لى وزیرا من اهلى - هارون اخى - اشدد به ازرى - اشرکه فى امرى». (14)
پیامبر گرامى اسلام(ص) نیز براى پیشبرد اهداف رسالتش همین خواسته را از خداوند تقاضا کرد تا در امر رهبرى مردم، على(ع) را برادرش و پشتیبان و خلیفه و وزیرش قرار دهد.
10 و 11 - آیات سوره احزاب: «من المؤمنین رجال صدقوا ما عاهدوا اللَّه علیه فمنهم من قضى نحبه و منهم من ینتظر و ما بدلوا تبدیلا».(15)، «و رد اللَّه الذین کفروا بغیظهم لم ینالوا خیرا و کفى اللَّه المؤمنین القتال و کان اللَّه قویا عزیزا».(16)
12 - آیه بینه و شاهد: «افمن کان على بینة من ربه و یتلوه شاهد منه و من قبله کتاب موسى اماما و رحمة اولئک یؤمنون به».(17)
13 - آیه صدّیقون: «و الّذین آمنوا باللَّه و رسله اولئک هم الصّدّیقون و الشهداء عند ربّهم اجرهم و نورهم».(18)
14 - آیه نور: «یا ایّها الّذین آمنوا اتّقوا اللَّه و آمنوا برسوله یؤتکم کفلینمن رحمته و یجعل لکم نوراً تمشون به و یغفر لکم و اللَّه غفور رحیم».(19)
15 - آیه انذار: «وانذر عشیرتک الاقربین - و اخفض جناحک لمن اتّبعک من المؤمنین».(20)
16 - آیه مرج البحرین: «مرج البحرین یلتقیان - بینهما برزخ لا یبغیان - فبأى الاء ربّکما تکذّبان - یخر منهما - اللّؤلؤ و المرجان».(21)
17 - آیه نجوى: «یا ایها الّذین آمنوا اذا ناجیتم الرّسول فقدّموا بین یدى نجواکم صدقة ذلک خیر لکم و أطهر فان لم تجدوا فأن اللَّه غفور رحیم».(22) این آیه شریفه به مسلمانان دستور داد: اگر مى‏خواهید با پیامبر(ص) نجوى کنید، قبل از این کار، صدقه‏اى در راه خدا بدهید، این دستور، آزمون جالبى به وجود آورد براى مدّعیان قرب به پیامبر(ص)، همگى جز على(ع) از دادن صدقه و نجوى‏ خوددارى کردند.
18 - آیه سابقون: «والسابقون السابقون اولئک امقرّبون - فى جنّات النّعیم - ثلّة من الاوّلین - قلیل من الاخرین».(23) امام صادق(ع) فرمود: منظور على بن ابیطالب(ع) است.
19 - آیه أذن و ادعیة: «لنجعلهم لکم تذکرة و تعیها اذن و اعیه».(24)
در روایتى هم پیامبر(ص) به على(ع) فرمود: تو گوش‏هاى نگه دارنده علم و دانش منى.
20 - آیه مودّت: «انّ الّذین آمنوا و عملوا الصالحات سیجعل لهم الرّحمن وداً».(25)
21 - آیه منافقان: «لو نشاء لاریناکم فلعرفتهم بسیماهم و لتعرفنّهم فى لحن القول».(26)
در حدیث مشهورى از ابو سعید خدرى در تفسیر جمله «و لتعرفنّهم فى لحن القول»، مى‏گوید: بِبُغضِهِم علىّ ابن ابیطالب(ع)، آن‏ها را مى‏توان از طریق عداوت با حضرت على(ع) شناخت.
22 - آیه ایذاء: «انّ الّذین یؤذون اللَّه و رسوله لعنهم اللَّه فى الدنیا و الاخرة و أعدّلهم عذاباً مهیناً».(27)
در روایات متعددى از اهل سنّت و از اهل بیت(ع) رسیده است که پیامبر(ص) فرمود: اى على! هر که تو را آزار برساند، مرا آزار رسانده است.
23 - آیه انفاق: «الّذین ینفقون اموالهم باللّیل و النّهار سرّاً و علانیة فلهم اجرهم عند ربّهم لا خوفٌ علیهم و لا هم یحزنون».(28) روایات بسیارى در شان نزول این آیه وارد شده که نشان مى‏دهد نخستین بار درباره على(ع) نازل گشت.
24 - آیه محبّت: «یا ایّها الّذین آمنوا من یرتدّ منکم عن دینه فسوف یأتى اللَّه بقوم یحّبهم و یحبّونه أذلّة على المؤمنین أعزّة عل الکافرین یجاهدون فى سبیل اللَّه و لا یخافون لومة لائم ذلک فضل اللَّه یوتیه من یشاء و اللَّه واسعٌ علیم».(29) از مناقب عبداللَّه شافعى وارد شده است که این آیه شریفه درباره على(ع) نازل شده است.
25 - آیه مسئولون: «وقفوهم انّهم مسئولون».(30) در روایات متعدّدى حتى از ابوسعید خدرى، نقل شده است که از ولایت على بن ابیطالب(ع) سؤال مى‏کنند.(31)
برادر عزیز و بزرگوار. شما براى دستیابى به اطلاعات جامع‏تر مى‏توانید به کتاب‏هایى همانند «بحار الانوار مرحوم مجلسى(ره)» و «على(ع) در قرآن» و نیز «على(ع) کیست؟ مرحوم کمپانى» و به تفاسیر روایى قرآن مجید همانند «نور الثقلین» و «تفسیر برهان» و نظایر این‏ها مراجعه بفرمایید.
پى نوشت‏ها:
1 - مائده (5)، آیه 67.
2 - مائده (5)، آیه 55.
3 - نساء (4)، آیه 59.
4 - توبه (9)، آیه 119.
5 - شورى (42)، آیه 33.
6 - آل عمران (3)، آیه 61.
7 - بینه (98)، آیه 7.
8 - بقره (2)، آیه 207.
9 - بقره (2)، آیه 269.
10 - انسان (76)، آیه.
11 - مسند احمل بن حنبل، ج 1، ص 3، به نقل از آیت اللَّه مکارم شیرازى، پیام قرآن، ج 9، ص 288.
12 - توبه (9) آیه 19.
13 - تحریم (66)، آیه 4.
14 - طه (20)، آیه 29 - 32.
15 - احزاب (33)، آیه 23.
16 - همان، آیه 25.
17 - هود (11)، آیه 17.
18 - حدید (57)، آیه 19.
19 - همان، آیه 27.
20 - شعرا (26)، آیه 214 و 215.
21 - الرحمان (55)، آیه 19 - 22.
22 - مجادله (58) آیه 12.
23 - واقعه (56)، آیه 10 - 14.
24 - حاقه (69)، آیه 12.
25 - مریم (19)، آیه 96.
26 - محمد (47)، آیه 30.
27 - احزاب (33)، آیه 57.
28 - بقره (2)، آیه 274.
29 - مائده (5)، آیه 54.
30 - صافات (37)، آیه 24.
31 - آیت اللَّه مکارم شیرازى، پیام قرآن، ص 177 - 394 (با اقتباس) و تفسیر القرآن، آیات مربوطه.